Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης εγκαινιάζει τακτικούς κύκλους μαθημάτων με θεματικές που συνδέονται με το εκδοτικό του πρόγραμμα. Τα μαθήματα θα γίνονται κάθε εβδομάδα από ομάδα συνεργαζόμενων διδασκόντων και θα απευθύνονται στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό. Κάθε χρόνο θα προσφέρονται δύο θεματικοί κύκλοι μαθημάτων.
Ο πρώτος κύκλος του 2019 έχει ως κεντρικό άξονα την αρχαία φιλοσοφία και χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Το σεμινάριο περιλαμβάνει 12 δίωρες συναντήσεις στο χώρο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου.
Τρίτη, 12, 19 & 26 Μαρτίου, 6:30-8:30 μμ
Στέφανος Δημητρίου: Η πολιτική στα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη και τον «Πολιτικό» του Πλάτωνα
Αντικείμενο των διαλέξεων θα είναι το τρίτο βιβλίο των «Πολιτικών» του Αριστοτέλη και ο «Πολιτικός» του Πλάτωνα. Θα εξεταστεί η σχέση πολιτικής ελευθερίας και κυριαρχίας, σε αναφορά προς την αριστοτελική διάκριση των πολιτευμάτων και την άριστη πολιτεία. Το κύριο ζήτημα που τίθεται στο τρίτο βιβλίο των «Πολιτικών» αφορά τη σχέση της πολιτικής ελευθερίας με τον δικαιικό καθορισμό της κυριαρχίας, δηλαδή το πότε ένα πολίτευμα είναι δίκαιο. Στα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη το εν λόγω πρόβλημα ανάγεται στην ίδια τη φύση της πολιτικής. Για να κατανοήσουμε όμως επαρκέστερα τη διαίρεση των πολιτευμάτων και την ιδέα του μεικτού, άριστου πολιτεύματος, όπως περιγράφονται στο τρίτο βιβλίο των «Πολιτικών», αλλά και για να εξετάσουμε τι είναι και τι κάνει η πολιτική, χρειαζόμαστε το ερμηνευτικό πρίσμα που μας δίνει ο «Πολιτικός» του Πλάτωνα. Από εκεί άλλωστε ο Αριστοτέλης κληρονομεί τη διάκριση των πολιτευμάτων, την οποία και επανεπεξεργάζεται.
Τετάρτη, 3, 10 & 17 Απριλίου, 6:00-8:00 μμ
Ελένη Περδικούρη: Γνώση του όντος, γνώση των όντων. Η γνώση και τα αντικείμενά της στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη
Τι γνωρίζω και πότε, δηλαδή ποια είναι τα αντικείμενα της γνώσης και ποιες οι προϋποθέσεις της; Αν η γνώση απαιτεί κατ’ ανάγκην τη δυνατότητα διάκρισης του αληθούς από το ψευδές, υπάρχουν ασφαλή κριτήρια που να επιτρέπουν αυτήν τη διάκριση; Πώς είναι δυνατή η πρόσβασή μας σε αυτά; Η ύπαρξη διαφορετικών ειδών γνώσης εξαρτάται αποκλειστικά από την ύπαρξη των αντίστοιχων αντικειμένων, ή αφορά παράλληλα και τη μέθοδο με την οποία προσεγγίζουμε τα εν λόγω αντικείμενα; Είναι ολωσδιόλου δυνατή η έρευνα; Υπάρχει γνώση εκ του μηδενός; Υπάρχει a priori γνώση; Τα αισθητά, καθέκαστα πράγματα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο γνώσης, ή μήπως η γνώση αφορά μόνο νοητά όντα; Εντέλει, ποιο είναι το οντολογικό καθεστώς των αντικειμένων της γνώσης; Είναι καθέκαστες υπερβατικές ουσίες, που είναι αυθύπαρκτες, ή καθολικές αφηρημένες έννοιες, που ενυπάρχουν στα αισθητά;
Τα ερωτήματα αναφορικά με τη γνώση είναι κοινά στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Οι απαντήσεις τους ωστόσο διαφέρουν. Στο σεμινάριο θα αναλύσουμε τον τρόπο που ο κάθε φιλόσοφος θέτει τα παραπάνω προβλήματα και τις λύσεις που προτείνει. Θα δούμε ότι δεν υπάρχει λύση που να αντιμετωπίζει πλήρως και διά μιας όλα τα ζητήματα που έχουν τεθεί. Κάθε λύση που απαντά σε ένα πρόβλημα εγκαινιάζει ταυτοχρόνως και ένα καινούργιο.
Τετάρτη, 8, 15, 22 Μαΐου, 6:00-8:00 μμ
Σπύρος Ράγκος: Η ερωτική φιλοσοφία του Πλάτωνα: μεταξύ μύθου και λόγου
Το δραματικό πλαίσιο αρκετών πλατωνικών διαλόγων είναι εμφανώς ερωτικό (π.χ. Χαρμίδης, Λύσις, Αλκιβιάδης Ι). Στο ειδικό όμως ζήτημα του έρωτα ο Πλάτων επικέντρωσε την προσοχή του σε δύο κυρίως αριστουργηματικά έργα: στο Συμπόσιο και τον Φαίδρο. Το πρώτο αποτελεί μια σειρά εστιασμένων εγκωμίων στον έρωτα και τη δύναμή του από διαφορετικούς ομιλητές και ποικίλες οπτικές γωνίες. Το δεύτερο περιλαμβάνει μια θέση πάνω στην αξία της ερωτικής έξαρσης, σε συνδυασμό με άλλα θέματα, και κυρίως την κριτική αποτίμηση του γραπτού ρητορικού λόγου έναντι της διαλεκτικής ανάλυσης και σύνθεσης που συντελείται προφορικά. Οι δύο αυτοί διάλογοι είναι συμπληρωματικοί και προβάλλουν, για πρώτη φορά ολοκληρωμένα, το συναίσθημα ή και πάθος του έρωτα μέσα από μια προοπτική φιλοσοφικής ενόρασης που χρησιμοποιεί όχι μόνον έλλογη σκέψη αλλά και ποιητική μυθολογία. Ο Πλάτων υπήρξε ένας πρωτοπόρος στοχαστής του έρωτα, οι αντιλήψεις του οποίου επηρέασαν σημαντικά πολλούς μεταγενέστερους φιλοσόφους της πλατωνικής ή πλατωνίζουσας παράδοσης (Πλούταρχο, Πλωτίνο, Πρόκλο, ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη, Marsilio Ficino, Thomas Taylor κ.ά.). Σκοπός των τριών διαλέξεων είναι η ανάδειξη του φιλοσοφικού περιεχομένου των δύο ερωτικών διαλόγων του Πλάτωνα μέσα από μια ενδελεχή ανάλυση τόσο των δραματικών όσο και των λογικών στοιχείων τους, τόσο των μύθων που περιλαμβάνουν όσο και των επιχειρημάτων που περικλείουν. Σε ένα πρώτο επίπεδο προσέγγισης, τα ιδιάζοντα στοιχεία της πλατωνικής αντίληψης για τον έρωτα θα ενταχθούν μέσα στα ιστορικά και πολιτιστικά συμφραζόμενά τους, προκειμένου, σε ένα δεύτερο επίπεδο ερμηνευτικής κατανόησης, να καταστεί σαφής η επικαιρότητα ή και διαχρονικότητα του πλατωνικού περί έρωτος στοχασμού.
Τετάρτη, 29 Μαΐου, 5 & 12 Ιουνίου, 6:00-8:00 μμ
Βασίλης Κάλφας: Ο Πλάτων απέναντι στον Θουκυδίδη
Ο Θουκυδίδης ανήκει στη γενιά του Σωκράτη. Άφησε ημιτελές το σπουδαίο του έργο, όταν ο Πλάτων άρχιζε να συνθέτει το δικό του. Ο Πλάτων δεν αναφέρει ποτέ τον Θουκυδίδη, θα πρέπει όμως να γνώριζε καλά τα κείμενά του και, όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε, έχει επηρεαστεί βαθύτατα από τον τρόπο που ο Θουκυδίδης αναλύει την πολιτική κατάστασης της Αθήνας. Στα σεμινάρια θα αποκαταστήσουμε ένα διάλογο μεταξύ των δύο στοχαστών, ένα διάλογο που δεν έγινε ποτέ πράξη, αναλύοντας τα «πλατωνικά» κείμενα του Θουκυδίδη και τα «θουκυδίδεια» κείμενα του Πλάτωνα.