Ηγέτες και Κυβερνήσεις ανά τον κόσμο και ανά τους αιώνες ανήλθαν στην εξουσία ή γκρεμίστηκαν εξαιτίας της επιτυχημένης ή αποτυχημένης διαχείρισης των κρίσεων που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν. Η Ελλάδα λόγω της γεωπολιτικά ευαίσθητης περιοχής που καταλαμβάνει στον παγκόσμιο χάρτη και της μακραίωνης ιστορίας και προσφοράς της, αποτελεί ένα φυσικό πεδίο διαχείρισης κρίσεων. Εξωτερικές απειλές, πόλεμοι, φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, εσωτερικές κοινωνικές ταραχές, ακραίες πολιτικές αντιλήψεις και ιδεολογίες, έθεσαν πολλές φορές σε κίνδυνο λαό και εξουσία, με αποτελέσματα την ανατροπή ηγετών και κυβερνήσεων εν μέσω κρίσεων και κοινωνικών απαιτήσεων.
Ο αποτελεσματικός Διαχειριστής Κρίσεων (ο καλός καραβοκύρης) δοκιμάζεται την χρονική στιγμή που ξεσπά μια κρίση (στην φουρτούνα φαίνεται), μιας και το σημείο αυτό είναι το κρισιμότερο στην όλη πορεία της εξέλιξης της κρίσης.
Ο αποτελεσματικός Διαχειριστής Κρίσεων έχει αναμφισβήτητα σπουδαίο και πρωταγωνιστικό ρόλο. Όσα σχέδια πρόληψης και αντιμετώπισης των κρίσεων κι αν έχουν καταρτιστεί, όσα προγράμματα προστασίας κι αν ακολουθούνται, όποιος τρόπος οργάνωσης και διοίκησης κι αν εφαρμόζεται και όσοι πόροι οικονομικοί κι αν έχουν διατεθεί, εάν ο Διαχειριστής Κρίσεων δεν είναι ο κατάλληλος, τίποτε από τα ανωτέρω δεν θα αποδώσει. Γι’ αυτό ο Διαχειριστής Κρίσεων πρέπει να είναι το καλύτερο διευθυντικό στέλεχος που διαθέτει μια επιχείρηση ή ένας οργανισμός.
Αλλά οι κρίσεις δεν γνωρίζουν σύνορα, πεδία, χρόνο, κοινωνίες. Λόγου χάρη, στον χώρο του εμπορίου και των επιχειρήσεων, είτε πρόκειται για μια πολυεθνική εταιρεία που απασχολεί εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους, είτε πρόκειται για μια μικρή τοπική μονάδα παραγωγής ενός προϊόντος με ελάχιστους εργαζόμενους, κρίσεις που δεν αντιμετωπίστηκαν σωστά εξ αιτίας των λανθασμένων χειρισμών τους από τους εντεταλμένους διαχειριστές τους, οδηγήθηκαν είτε σε βαρύγδουπη πτώση είτε σε αφάνεια.
Καμία επιχείρηση, κανένας οργανισμός, καμία κοινωνία ή κυβέρνηση, δεν είναι απρόσβλητες από κινδύνους, προβλήματα, διαταραχές, ατυχή συμβάντα γενικότερα, που μπορεί να οδηγήσουν σε κρίση και να βλάψουν ανθρώπους και περιουσίες, εικόνα και φήμη, έσοδα και οικονομικές επιδόσεις. Ότι χτίστηκε επί 10ετίες μπορεί να καταστραφεί σε μια μόνο στιγμή, λόγω της κακής διαχείρισης μιας κρίσης.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιοποιήθηκε στην Αμερική, από το 2007 και ύστερα ο αριθμός των «κρίσιμων» κρίσεων αυξήθηκε κατά 80%. Τούτο σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις, οι κοινωνίες, οι κυβερνήσεις, δεν μπορούν να περιμένουν να συμβεί κάτι κι έπειτα να αντιδράσουν, αλλά πρέπει να είναι έτοιμες από καιρό. Στην σημερινή εποχή των επιθέσεων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των 24ωρων δελτίων ειδήσεων σε παγκόσμια κλίμακα και της ταχύτατης ροής πληροφοριών, οι επικεφαλής των επιχειρήσεων και των οργανισμών και οι ηγέτες των κοινωνιών και των κυβερνήσεων πρέπει να είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν αποτελεσματικά εντός ολίγων λεπτών.
Στην άμυνα και ασφάλεια, στην κοινωνική προστασία και σταθερότητα, στην υγεία, στην οικονομία, στις διεθνείς και διακρατικές σχέσεις, η διαχείριση κρίσεων και οι διαχειριστές των κρίσεων αποτελούν αναπόφευκτες καταστάσεις και πρόσωπα του καθημερινού γίγνεσθαι της κοινωνίας των εθνών, εφόσον οι κρίσεις δεν είναι χρονικά και ποσοτικά προσδιορισμένες, αλλά υπό την υπαρξιακή τους οντότητα είναι αναπόφευκτες και μη αμφισβητήσιμες.
Σαφώς είναι πολύ πιο εύκολο να προετοιμαστείς και να αποτρέψεις, απ’ ότι να επισκευάσεις και να αποκαταστήσεις.
Οι ορισμοί που σχετίζονται με τις κρίσεις, περιγράφουν με σαφήνεια τις καταστάσεις, τονίζοντας την κρισιμότητα των στιγμών και την αναγκαιότητα της σωστής προετοιμασίας σε όλα τα επίπεδα.
ΚΡΙΣΗ είναι η εκτροπή από την κατάσταση της κανονικότητας που γίνεται σε ένα σημείο καμπής, σε μια καινούργια κατάσταση, δυναμική, ασταθή, ρευστή, δύσκολα ελεγχόμενη κι επικίνδυνη που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα και αποτελεσματικά, ώστε να επανέλθει η κατάσταση της κανονικότητας.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ είναι η συστηματική προσπάθεια ενδελεχούς μελέτης και πρόβλεψης των κινδύνων που ενδέχεται να απειλήσουν μια επιχείρηση, έναν οργανισμό, μια κοινωνία, μια κυβέρνηση, μια κατάσταση, κ.α. με σκοπό τη μείωση της αβεβαιότητας και τη λήψη όλων των απαιτούμενων μέτρων, ενεργειών και διαδικασιών, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την κρίση, ώστε να προστατευθούν οι άνθρωποι, το περιβάλλον, η οικονομία, οι πόροι, οι θέσεις, οι θεσμοί, η πολιτική και κοινωνική σταθερότητα.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ είναι το εντεταλμένο στέλεχος που διαθέτει ειδικά προσόντα, ειδικές γνώσεις και φυσικές ηγετικές ικανότητες και έχει ως κύρια αποστολή και δράση του τον ειδικό αλλά αποτελεσματικό χειρισμό καταστάσεων αντικανονικότητας εντός περιβάλλοντος πίεσης, ρευστότητας, αστάθειας, κινδύνων και αβεβαιότητας.
Γενικό πορτραίτο, αποτελεσματικού Διαχειριστή Κρίσεων δεν υπάρχει. Για την θέση αυτή θα πρέπει να επιλέγεται πάντοτε το πιο χαρισματικό διευθυντικό στέλεχος που διαθέτει και φυσικές ηγετικές ικανότητες.
Θέλοντας όμως να περιγράψουμε το πιο κοντινό στο ιδανικό μοντέλο αποτελεσματικού Διαχειριστή Κρίσεων, οφείλουμε να δώσουμε τα υποχρεωτικά χαρακτηριστικά και ικανότητες που πρέπει να διαθέτει και που αποτελούνται από γνώσεις, δεξιότητες, χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ηγετικά προσόντα.
Α1. Διοικητικές Γνώσεις
Πρόκειται για τις απαραίτητες γνώσεις των εννοιών που αφορούν στην διοίκηση και πρέπει να καλύπτουν στο σύνολό τους την λειτουργία, οργάνωση, προγραμματισμό, ανάπτυξη, στελέχωση, καθοδήγηση, εποπτεία, λήψη αποφάσεων, επικοινωνία, ομαδικότητα, διαπραγματεύσεις, δημόσιες σχέσεις, ανάθεση αρμοδιοτήτων, ηγεσία, κ.α.
Α2. Επαγγελματικές Γνώσεις
Πρόκειται για τις ειδικές γνώσεις κάθε επαγγέλματος και κάθε ειδικότητας χωριστά, που ως σύνολο αποτελούν τα εξειδικευμένα επαγγελματικά προσόντα.
Α3. Περιβαλλοντικές Γνώσεις
Καμία κοινωνία ανθρώπων δεν είναι αποκομμένη από το περιβάλλον της, είτε αυτό είναι το φυσικό, είτε άλλη κοινωνία ανθρώπων. Επί της ουσίας κάθε κοινωνία ανθρώπων αποτελεί υποσύνολο μιας ευρύτερης κοινωνίας και αυτή με την σειρά της αποτελεί υποσύστημα ενός μεγαλύτερου συστήματος, εντός του οποίου υπάρχει κι ενεργεί. Πρόκειται λοιπόν για τις απαραίτητες γνώσεις του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος εφόσον αυτά επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα, θετικά ή αρνητικά, λίγο ή πολύ, όλες του τις αποφάσεις και ενέργειες.
Β1. Σφαιρικές Δεξιότητες
Πρόκειται για τις αντιληπτικές ή νοητικές δεξιότητες που προσδιορίζουν την ικανότητα ενός αξιόλογου διευθυντικού στελέχους, εν προκειμένω ενός Διαχειριστή Κρίσεων να αντιλαμβάνεται στην ολότητά του το σύνολο του οποίου ηγείται (άνθρωποι, μέσα, περιβάλλον) να έχει αναλυτική και συνθετική αντίληψη, να αναπτύσσει πρωτότυπες ιδέες, να κατανοεί τις σχέσεις αιτίων – αιτιατών, να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, να λαμβάνει σφαιρικές αποφάσεις.
Β2. Ανθρώπινες Δεξιότητες
Πρόκειται για τις δεξιότητες που προσδιορίζουν την ικανότητα ενός αξιόλογου διευθυντικού στελέχους, εν προκειμένω ενός Διαχειριστή Κρίσεων να χειρίζεται τον άλλον (άνθρωπο), δηλαδή να επικοινωνεί, να είναι συνεργάσιμος, να αναπτύσσει σχέσεις, να είναι προσαρμοστικός, να δίνει λύσεις, να έχει πειθώ, να επηρεάζει την στάση και την συμπεριφορά του άλλου, να έχει την ικανότητα πρόβλεψης και να ηγείται.
Β3. Τεχνικές Δεξιότητες
Πρόκειται για τις δεξιότητες που προσδιορίζουν την ικανότητα ενός αξιόλογου διευθυντικού στελέχους, εν προκειμένω ενός Διαχειριστή Κρίσεων να εφαρμόζει επιτυχώς στην πράξη τις γνώσεις που απέκτησε και να κατέχει την μέθοδο και τις διαδικασίες ώστε να διεκπεραιώνει καθήκοντα και να επιλύει προβλήματα.
Γ1. Χαρακτηριστικά Προσωπικότητας
Κάθε άνθρωπος έχει την δική του ξεχωριστή και μοναδική προσωπικότητα που συγκροτείται, τόσο από τα κληρονομικά χαρακτηριστικά όσο και από την επίδραση του περιβάλλοντός του.
Φυσικά : όπως οι εκφράσεις του προσώπου, οι χειρονομίες, η στάση του σώματος
Σωματικά : όπως το ύψος, το βάρος, το φύλλο, η υγεία
Νοητικά : όπως η αντίληψη, η ικανότητα μάθησης, η δημιουργικότητα, η κρίση, ο δείκτης νοημοσύνης
Κοινωνικά : όπως η εξωτερική εμφάνιση, η προσαρμοστικότητα, το επίπεδο διαβίωσης
Προσωπικά : όπως ο χαρακτήρας, τα κίνητρα, οι ιδέες, οι σκοποί
Ψυχοδυναμικά : όπως οι αντοχές, η επιμονή, η βούληση, η συναισθηματική ιδιοσυγκρασία, η ικανότητα λήψης αποφάσεων, η ικανότητα ηγεσίας
Ιστορικά : όπως η ηλικία, το επάγγελμα, η πορεία (τα συμβάντα)
Φυλετικά : όπως η φυλή, η προέλευση, η ιστορία, οι παραδόσεις
Δ1. Ηγετικά Προσόντα
Πρόκειται για την ικανότητα ενός αξιόλογου διευθυντικού στελέχους, εν προκειμένω ενός Διαχειριστή Κρίσεων να είναι επικεφαλής μιας ομάδας ανθρώπων, να την καθοδηγεί και να επηρεάζει τις ενέργειές της και τις νοοτροπίες της.
Όλοι περιμένουμε από τον Διαχειριστή Κρίσεων να προβλέψει την κρίση. Αποτυχία στην πρόβλεψη της κρίσης και στην προετοιμασία για την αντιμετώπισή της, σημαίνει αποτυχία που κοστίζει. Ο Διαχειριστής Κρίσεων, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ανώτερο ή ανώτατο διευθυντικό στέλεχος πρέπει να διαθέτει όραμα, σκοπό και στόχο. Ακόμη και η αποτυχία στην εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για την αντιμετώπιση μιας κρίσης, είναι καθαρά αποτυχία του Διαχειριστή Κρίσεων. Κανείς δεν περιμένει από έναν Διαχειριστή Κρίσεων να αποτρέψει την κρίση. Όλοι όμως περιμένουν, να προβλέψει την κρίση.
Η διαχείριση κρίσεων, δεν είναι δουλειά, δεν είναι καρέκλα, δεν είναι συνήθεια. Είναι λειτούργημα. Αυτό το λειτούργημα επηρεάζει ζωές, περιουσίες και καταστάσεις. Επηρεάζει την ευημερία και την σταθερότητα μιας κοινωνίας, μιας επιχείρησης, ενός λαού. Μπορεί να οδηγήσει από την εργασία στην ανεργία, μπορεί να περάσει από την ειρήνη στον πόλεμο, μπορεί να εξοβελίσει από την κανονικότητα και σταθερότητα στην αντικανονικότητα και αποσταθεροποίηση.
Ο Διαχειριστής Κρίσεων για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μια κρίση πρέπει να διέπεται από πέντε βασικές αρχές.
Η αρχή της ΕΥΘΥΝΗΣ
Ο Διαχειριστής Κρίσεων έχει την ευθύνη υπό κανονικές συνθήκες να λαμβάνει τις απαραίτητες προφυλάξεις σχετικά με την ετοιμότητα καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης και την ευθύνη του αποτελεσματικού χειρισμού καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης όταν εκδηλωθούν, εντός του πεδίου των αρμοδιοτήτων του.
Η αρχή της ΙΣΟΤΗΤΑΣ
Ο Διαχειριστής Κρίσεων κατά την διάρκεια αντιμετώπισης μιας κρίσης, πρέπει να λειτουργεί όσο γίνεται πιο κοντά στην καθημερινή του δραστηριότητα, ως αποτέλεσμα της σωστής προετοιμασίας, ήτοι οι δύο καταστάσεις, της κανονικότητας και της αντικανονικότητας να δείχνουν αμελητέα διαφορά στην διαχείρισή τους και ο ίδιος να μοιάζει ως λειτουργός της καθημερινότητας.
Η αρχή της ΕΓΓΥΤΗΤΑΣ
Ο Διαχειριστής Κρίσεων πρέπει να έχει δομήσει έτσι τον εσωτερικό μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων ώστε να αντιμετωπίζει τις κρίσεις στο χαμηλότερο δυνατό οργανωτικό επίπεδο, όπου η αντιμετώπιση απαιτεί λιγότερους πόρους, προκαλεί μικρότερη απήχηση και προλαμβάνει μεγαλύτερες απώλειες και ζημίες.
Η αρχή της ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ο Διαχειριστής Κρίσεων οφείλει να εξασφαλίζει εκ των προτέρων την καλύτερη δυνατή συνεργασία τόσο μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και υπηρεσιών εσωτερικά, όσο και μεταξύ των διαφόρων φορέων και αρχών εξωτερικά, στην γενικότερη προσπάθεια πρόληψης των κρίσεων, σχεδιασμού, ετοιμότητας και διαχείρισης των κρίσεων.
Η αρχή της ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Ο Διαχειριστής Κρίσεων πρέπει να εξασφαλίζει ότι όλα τα δεδομένα και οι πληροφορίες που λαμβάνει είναι αληθή, να μιλάει την γλώσσα της αλήθειας προς τους εμπλεκόμενους φορείς και υπηρεσίες, τους συνεργάτες του, τους πληγέντες, τους ανωτέρους, τους δημοσιογράφους, την κοινή γνώμη και να εκφράζει αληθινά αισθήματα.
Το σύνολο σχεδόν των κρίσεων δεν είναι «σοκ και δέος» αλλά υποβόσκουν για καιρό, οποιασδήποτε μορφής κι αν είναι η κρίση, π.χ. επιχειρηματική, κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική, γεωπολιτική, κ.α. καθιστώντας τον ρόλο του Διαχειριστή Κρίσεων ζωτικής σημασίας, πριν, κατά την διάρκεια και μετά την κρίση. Η δε, αποτελεσματικότητα των χειρισμών του για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι συνάρτηση του επιπέδου προετοιμασίας, της ικανότητας πρόβλεψης και της ποιότητας ετοιμότητας.