Καμία κρίση δεν δύναται να διαχειριστεί εάν δεν έχει γίνει αποδεκτή η ύπαρξή της. Κάθε σκέψη, απόφαση, εντολή, κινητοποίηση, δράση για την διαχείριση της κρίσης που έχει ξεσπάσει, βουλιάζει την υπάρχουσα κρίσιμη κατάσταση σε μια νέα κατάσταση πιο βαθιάς κρίσης, εφόσον δεν την έχουμε αναγνωρίσει ως αληθινή / υπαρκτή κατάσταση σε υπόσταση και έκταση. Η αποδοχή της κρίσης σημαίνει την ενεργοποίηση ορθολογικής σκέψης, διαδικασιών & πρακτικών για την αποτελεσματική αντιμετώπισή της. Πρώτα αντιμετωπίζουμε την κρίση ως αιφνίδια, ρευστή και ασταθή κατάσταση, δύσκολα ελεγχόμενη κι επικίνδυνη και έπειτα αναζητούμε τα αίτια που την προκάλεσαν.
Η διαχείριση μιας κρίση είναι όπως η διαχείριση μιας πυρκαγιάς. Όταν εκδηλωθεί πυρκαγιά είτε είναι δασική είτε είναι αστική, κλπ, ο εντεταλμένος λειτουργός για την αντιμετώπισή της, πρώτα τρέχει να την περιορίσει και να την σβήσει όσο πιο γρήγορα μπορεί με όσες δυνάμεις και μέσα έχει διαθέσιμα και έπειτα εξετάζει πως και γιατί προκλήθηκε, π.χ. εάν ήταν εμπρησμός, εάν έγινε από ατύχημα, εάν ήταν απόρροια φυσικού φαινομένου, κλπ. Εάν δεν αντιδράσει άμεσα στην εκδήλωση της πυρκαγιάς για την καταστολή της, αυτή θα κατακαύσει τα πάντα και θα στοιχίσει σε ανθρώπινες ζωές, απώλειες περιουσιών, υλικές και περιβαλλοντικές καταστροφές.
Έτσι ακριβώς συμβαίνει και με την διαχείριση της κρίσης. Εάν την ώρα που ξεσπά η κρίση ο εντεταλμένος λειτουργός δεν αντιδράσει άμεσα για τον περιορισμό και την επίλυσή της και ασχοληθεί πρώτα με το πώς και γιατί προκλήθηκε και έπειτα με την αντιμετώπισή της, αυτή θα κορυφωθεί και θα αφανίσει επιχειρήσεις και περιουσίες, θέσεις εργασίας, οικονομικές επιδόσεις, πολιτικές και έργα 10ετιών και θα κατακρημνίσει διοικήσεις, ηγεσίες και κυβερνήσεις.
Ο ρόλος του Διαχειριστή Κρίσεων είναι διττός. Πρέπει να εργάζεται μεθοδικά και συστηματικά όταν όλα πηγαίνουν καλά για την αποτροπή ενδεχόμενης κρίσης που μπορεί να εμφανιστεί σε μια επιχείρηση, έναν οργανισμό, μια κοινότητα, μια κυβέρνηση, κ.α., αλλά επίσης να εργάζεται με υψηλό αίσθημα ευθύνης, ήθους και καθήκοντος όταν ξεσπά μια κρίση, ώστε να την διαχειρίζεται αποτελεσματικά.
Δεν είναι καθόλου αμελητέα σε μέγεθος και σε αξία τόσο τα καθήκοντα όσο και οι ευθύνες του Διαχειριστή Κρίσεων. Για τον λόγο αυτό, αυτός ή αυτοί που τον προτείνουν για την θέση και τον διορίζουν, πρέπει να τον έχουν αξιολογήσει αντικειμενικά και αμερόληπτα. Διότι φέρουν και αυτοί ευθύνη μεγάλη.
Εάν αποτύχει στα καθήκοντά του ο Διαχειριστής Κρίσεων, συνυπεύθυνος ή συνυπεύθυνοι στην αποτυχία είναι και αυτός ή αυτοί που τον διόρισαν στην θέση, είτε πρόκειται για ανώτατο διευθυντικό στέλεχος μιας εταιρείας, είτε για το υπουργικό συμβούλιο κρίσεων ανωτάτων αξιωματικών, είτε για τον πρωθυπουργό μιας χώρας. Ο Διαχειριστής Κρίσεων δεν αποτελεί τον αποδιοπομπαίο τράγο μιας τραγικής κατάστασης που δεν αντιμετωπίστηκε σωστά και είχε ολέθριες συνέπειες, ώστε να εκδιώκεται και να καρατομείται από τους ίδιους σοφούς άρχοντες / ηγέτες, που τον πρότειναν και τον διόρισαν.
Δεν είναι λογικό να συμβαίνει τούτο · όταν διορίζεται ο Διαχειριστής Κρίσεων να κρίνεται ως ικανός, επαρκής, αποτελεσματικός και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, να κρίνεται το ίδιο άτομο από τους ίδιους ανθρώπους ως ανίκανος, ανεπαρκής και αναποτελεσματικός, επειδή δεν αντιμετώπισε σωστά την συγκεκριμένη κρίσιμη κατάσταση.
Πρέπει να αποδειχθεί το γιατί η κατάληξη της διαχείρισης μιας κρίσης ήταν ολέθρια. Και ποτέ δεν αποδεικνύεται την ώρα της κορύφωσης της κρίσης. Και ποτέ δεν αποδεικνύεται από τους ίδιους τους ανθρώπους που διόρισαν τον Διαχειριστή της Κρίσης που απέτυχε.
Εάν αποδειχθεί ότι στις κρίσιμες στιγμές ο Διαχειριστής Κρίσεων επέδειξε ανευθυνότητα, αδιαφορία, μειωμένα αντανακλαστικά, κλπ και εκδιώχθηκε, θα πρέπει επίσης να ελεγχθούν αναλόγως το άτομο ή τα άτομα που τον αξιολόγησαν και τον διόρισαν εάν επέδειξαν μεροληψία, ιδιοτέλεια, ολιγωρία, κλπ.
Μόνον έτσι θα σταματήσει να επαναλαμβάνεται η αδικαιολόγητη εκατόμβη αθώων θυμάτων σε κάθε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μόνο έτσι θα σταματήσει η ατιμωρησία και η κυριαρχία των αναξίων στην δημόσια διοίκηση, στην πολιτική, στις ιδιωτικές δομές, στις επιχειρήσεις.
Ο κρίκος της αλυσίδας της Διαχείρισης Κρίσεων θα σπάσει ως είθισται την στιγμή ακριβώς εκείνη που ξεσπά η κρίση και που εκ των συνθηκών θα απαιτηθεί να αναδειχθούν οι αποτελεσματικές ικανότητες του Διαχειριστή Κρίσεων και να αποδειχθούν τα αποτελέσματα του έργου του, μέχρι εκείνη την στιγμή.
Στον τομέα της Διαχείρισης Κρίσεων, δεν νοείται ο διορισμός του Διαχειριστή Κρίσεων να γίνεται με κριτήρια πελατειακής σχέσης, οικογενειακού βολέματος, δωροδοκίας, κομματικής ταυτότητας, κ.α.
Πρόκειται για έναν τομέα διατήρησης και διαχείρισης της ασφάλειας, στον οποίο απαιτείται να κυριαρχούν η ισότητα, η ισονομία, η αξιοκρατία και η αμεροληψία, στην ανάδειξη του εντεταλμένου Διαχειριστή Κρίσεων. Στον τομέα αυτό πρέπει να πρυτανεύει η λογική και όχι το συναίσθημα, η αλήθεια και όχι το ψέμα, η πραγματικότητα και όχι η ψευδαίσθηση, η υπευθυνότητα και όχι η ανευθυνότητα, το θάρρος και όχι ο φόβος, η τόλμη και όχι η ατολμία, η ψυχραιμία και όχι ο πανικός.
Αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα διαφέρει πολύ από την θεωρία, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης μικρότητας και αλαζονείας. Έτσι, βλέπουμε πολύ συχνά -σχεδόν να έχει γίνει ο κανόνας- στην χώρα μας, ακατάλληλους επαγγελματίες της δημόσιας διοίκησης να καταλαμβάνουν θέσεις υπευθύνων υπηρεσιών, λήψης αποφάσεων, διαχείρισης κινδύνων και κρίσεων.
Ανάμεσα σε αυτούς και οι ακατάλληλοι Διαχειριστές Κρίσεων που αποτελούν τρεις ιδιαίτερες κατηγορίες κυρίως του κρατικού μηχανισμού της χώρας μας για τον τρόπο που καταλαμβάνουν τις θέσεις τους και είναι:
• Οι «δοτοί» Διαχειριστές Κρίσεων, στους οποίους δόθηκε / χαρίστηκε η αντίστοιχη διοικητική θέση και οι εξουσίες που πηγάζουν από αυτή, για λόγους διάφορους, είτε πολιτικούς, είτε κομματικούς, είτε συγγενικούς, είτε αισθηματικούς, κ.α. Ούτε συζήτηση να γίνεται για έστω και τα τυπικά επαγγελματικά προσόντα.
• Οι «θέσει» Διαχειριστές Κρίσεων, οι οποίοι κατέλαβαν την αντίστοιχη διοικητική θέση και τις εξουσίες που πηγάζουν από αυτή, λόγω τήρησης της επετηρίδας ή του ειδικού εσωτερικού συστήματος προαγωγών, ανεξάρτητα και αδιάφορα εάν δεν πληρούν έστω και τα τυπικά επαγγελματικά προσόντα.
• Οι «λάθος» Διαχειριστές Κρίσεων που βρέθηκαν σε λάθος διοικητική θέση ευθύνης. Πρόκειται για επαγγελματίες της δημόσιας διοίκησης που διαθέτουν επαγγελματικά προσόντα για κάποια άλλη θέση, αλλά για λόγους διάφορους, βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης για τις οποίες δεν είναι επαγγελματικά κατάλληλοι.
Όλοι οι ανωτέρω ακατάλληλοι επαγγελματίες, σε οποιοδήποτε υπουργείο ή δημόσιο οργανισμό κι αν υπηρετούν, κρίνονται εξ ορισμού ανεπαρκείς (λίαν επιεικώς) και εκ των υστέρων επιζήμιοι (λίαν επιεικώς). Μα το πιο ανησυχητικό είναι ότι, ενώ είναι παντελώς άσχετοι και ανίκανοι με το αντικείμενό τους, δεν αντιλαμβάνονται την ασχετοσύνη και την ανικανότητά τους. Έτσι, καθίσταται δύσκολο το να τους ελέγξεις και να τους νουθετήσεις.
Αλλά τι γίνεται όταν ένας ακατάλληλος Διαχειριστής Κρίσεων, λόγω της ανεπάρκειάς του γίνει η αιτία να χαθούν αναίτια δεκάδες ανθρώπινες ζωές, περιουσίες και κόποι μιας ζωής;
Είναι αρκετό το να απομακρυνθεί ή το να παραιτηθεί από την θέση του, απλώς και μόνο για να δείξει ότι συμμερίζεται την λαϊκή αντίδραση ή για να δείξει ότι αναλαμβάνει τις ευθύνες του ή πιστεύοντας ότι έτσι θα καμφθούν οι αντιδράσεις των πολιτών, των πολιτικών, των εργοδοτών, των συνεργατών; Ευθύνες ποινικές δεν υπάρχουν γι’ αυτόν; Προστατεύεται απόλυτα πίσω από μια παραίτηση; Καμία δίωξη; Και η δικαίωση γι’ αυτούς που χάθηκαν, γι’ αυτούς που έμεινα πίσω και θα υποφέρουν μια ζωή, για τις περιουσίες που καταστράφηκαν, τα εισοδήματα που δεν υπάρχουν πλέον;
Στην πρόσφατη καταστροφή στην Αττική και στην κρίση που εκδηλώθηκε σχεδόν ταυτόχρονα, η πλειοψηφία των πολιτειακών αρχών, των πολιτικών προσώπων, των ηγεσιών των σωμάτων ασφάλειας και προστασίας της κοινωνίας, των εκλεγμένων και διορισμένων πολιτικών υπευθύνων, δήλωναν δημόσια και περιχαρείς το άριστο των ενεργειών τους, την ορθότητα των αποφάσεων, τον επιτυχημένο συντονισμό των δράσεών τους, την ταχεία αντίδραση, την πέραν πάσης αμφιβολίας αποτελεσματικότητά τους.
Και διερωτάται ο απλός πολίτης. Εάν οι 97 νεκροί των πυρκαγιών της Αττικής του 2018 είναι αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω άριστων και αποτελεσματικών αποφάσεων, ενεργειών και δράσεων, στην πρωτεύουσα της χώρας, τότε σε περίπτωση μειωμένης και ανεπαρκούς αντίδρασης, πόσοι θα είναι οι νεκροί άραγε;
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την πενιχρή αξία που έχει στην χώρα μας η θέση του Διαχειριστή Κρίσεων σε κυβερνητικό επίπεδο, σε πολιτικό, επιχειρηματικό, επαγγελματικό, κοινωνικό. Ενός εντεταλμένου λειτουργού που έχει στην διάθεσή του πληθώρα επιχειρησιακών σχεδίων, μνημονίων ενεργειών, οδηγιών, πρωτοκόλλων συνεργασιών, οικονομικών πόρων, κ.α.
Σήμερα, στην Ελλάδα του του 2018 υπάρχουν τόσες δεκάδες εκατοντάδες σχέδια και νομοσχέδια αντιμετώπισης απειλών, κρίσεων και καταστροφών, που εάν θέλουμε να μπερδέψουμε και να παραπλανήσουμε τον εχθρό σε περίπτωση επίθεσης, αρκεί να του τα δώσουμε να τα μελετήσει και να σχεδιάσει με βάση αυτά την επίθεσή του. Δεν θα χρειαστεί να πέσει ούτε μια σφαίρα.
Αυτό δεν λέγεται διαχείριση κρίσεων κατά φύση, αλλά διαχείριση κρίσεων παρά φύση. Είναι καθαρά ελληνικό φαινόμενο. Όλοι το γνωρίζουν, όλοι το αποδέχονται, όλοι το συντηρούν. Μόνο εάν την αποδεχθούμε ως προβληματική και επικίνδυνη κατάσταση, μόνον τότε θα την αντιμετωπίσουμε, θα την αλλάξουμε και θα γίνουμε καλύτεροι.
Στην καθημερινότητά μας, απαντάμε ενέργειες που διακρίνονται για την ορθολογική τους σκέψη. Αυτή η σκέψη ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και κάνει την καθημερινότητά μας να λειτουργεί σωστά και ασφαλή.
Ας δούμε ένα τέτοιο παράδειγμα : όταν ταξιδεύετε με το αεροπλάνο, ακούτε τις οδηγίες που δίνουν οι αεροσυνοδοί και λένε «σε περίπτωση αποσυμπίεσης της καμπίνας, μάσκες οξυγόνου σαν κι αυτές θα πέσουν πάνω από το κάθισμά σας. Για να ενεργοποιήσετε την μάσκα τραβήξτε την προς το μέρος σας, τοποθετήστε την στο στόμα και την μύτη σας και συνεχίστε να αναπνέετε κανονικά. Τοποθετήστε την πρώτα σε εσάς κι έπειτα στα παιδιά που ταξιδεύουν μαζί σας».
Εύλογη η απορία: «έχω μάθει να προστατεύω πρώτα το παιδί μου, γιατί τώρα πρέπει να προστατεύσω πρώτα εμένα;».
Γιατί οι διεθνείς οδηγίες επιβάλλουν την μάσκα οξυγόνου να την φορέσουν πρώτα οι ενήλικες και έπειτα να την φορέσουν στα παιδιά τους; Γιατί δεν επιβάλλουν το αντίθετο, εφόσον τα μικρά παιδιά είναι η πιο ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα που εκείνη την στιγμή διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο;
Με την πρώτη ματιά δείχνει ακατανόητη σαν σκέψη και σαν ενέργεια. Εξετάζοντας λίγο καλύτερα όμως την οδηγία αυτή, θα συνειδητοποιήσετε ότι εάν εσείς δεν πάρετε αμέσως οξυγόνο και χάσετε τις αισθήσεις σας, το παιδί σας πιθανόν δεν θα μπορέσει να σας βοηθήσει, γιατί δεν θα μπορέσει να σας βάλει την μάσκα οξυγόνου και ίσως και το ίδιο να μην βοηθηθεί ώστε να επιβιώσει. Ενώ εάν συμβεί το αντίθετο, δηλαδή εάν το παιδί σας χάσει τις αισθήσεις του, εσείς θα μπορέσετε να το βοηθήσετε εφόσον ήδη έχετε βάλει πρώτοι την μάσκα οξυγόνου, άρα είστε ασφαλής.
Έτσι λοιπόν και στην διαχείριση κρίσεων όλοι οι σχεδιασμοί πρέπει να διακρίνονται για την ορθολογικής τους σκέψη. Ιδιαίτερα στους τομείς της Πολιτικής Προστασίας, της Υγείας, της Άμυνας, της Ασφάλειας. Πρέπει οι Υπηρεσίες Εκτάκτου Ανάγκης να είναι εξ ορισμού οργανωμένες, συντονισμένες, επαρκείς σε πόρους και ασφαλείς. Για να μπορέσουν να σώσουν τους πολίτες, τις περιουσίες, τις υποδομές ζωτικής σημασίας, το περιβάλλον, όταν θα κινδυνεύσουν στην έκτακτη ανάγκη.